Америкадағы орыс тілділерінің өзгеруі туралы әлеуметтанушы

Доктор Сэм Клигер кеңсесінің есігінде.
Суретте: Павел Тереков

Социолог Сэм Клигер Американың орыс тілді қоғамдастығын үш онжылдықта бақылап, зерттеп, сипаттап келді. Кеңес заманында ол Мәскеуде Ғылым академиясының Әлеуметтану институтында жұмыс істеді, 1990 жылы он жылдық кетуден бас тартқаннан кейін ол АҚШ-қа қашып, Нью-Йоркке келді.

Иммиграцияда Сэм RINA ғылыми-зерттеу институтын (Жаңа американдықтар үшін зерттеу институты) құрды және оны бүгінгі күнге дейін басқарады. Ол сонымен қатар Нью-Йорктегі жаңа американдықтардың қауымдастығы Найанада иммигранттарға сабақ берді және кеңес берді. Қазір ол Америка еврей комитетінің орыс департаментінің директоры.

«Форум» Сэм Клигермен АҚШ-тағы орыс тілді қоғамдастықтың қалай тыныс алатынын, келбеті өзгеріп жатқанын және қазіргі уақытта қалай айтылып жатқанын түсіну үшін сөйлесті. Жаңа иммигранттар тілге мүлдем басқаша көзқарас танытып, оны интеграция үшін де, сәйкестендіру үшін де қолданады.

Соңғы үш онжылдықта орыс тілді қоғамдастықта орыс тіліне деген көзқарас қалай өзгерді?

Бұл сұраққа жауап беру үшін орыс қауымдастығының шекарасын белгілеп, «көзқарас» ұғымын анықтау қажет.

Орыс тілді қоғамдастық тіл мәселесі бойынша мүлдем біркелкі емес. Ол әртүрлі ұлт өкілдерінен тұрады, бірақ онда әлі де болса - еврей қауымдастығымен (60%-70%) араласатындар басым.

1980-ші жылдардың аяғы - 1990-жылдардағы иммиграциялық ағымның басым көпшілігін еврейлер құраса да, соңғы жылдары иммигранттар арасында олардың саны аз, олардың көпшілігі қазір Украина мен Орта Азиядан келгендер. Егер 20 жыл бұрын иммигранттар Америка Құрама Штаттарына босқын ретінде кірсе, енді олар мұнда әртүрлі арналар арқылы келеді: босқындар, жұмыс, оқу, отбасылық бірлестік.

Орыс тіліне қатысты анағұрлым маңызды фактор - бұл ұлт емес, иммигранттың жасы.

Алайда, орыс тіліне қатысты анағұрлым маңызды фактор - бұл ұлт емес, иммигранттың жасы.

Көбінесе иммигранттардың өздері - аға буын адамдар, олар үшін орыс тілі - ана тілі. Олардың көпшілігі орыс тілінде сөйлейді және оқиды, олар үшін орыс тілі өмір бойы өздерінің ана тілі болып қалуы мүмкін, дегенмен, әрине, көптеген екінші екінші тіл - ағылшын тілі бар.

Бірақ олардың отбасыларында күрделі және даулы процестер бар.

Бір жарым ұрпақ (салыстырмалы түрде жас кезде келіп, Америкада өскен) және екінші ұрпақ (Америкадағы иммигрант ата-анадан туған) үшін ағылшын тілі олардың ана тіліне айналды, ал орыс тілі, керісінше, екінші ұрпаққа айналды. тіл. Бұл дерлік анық: балалар балабақшаға, мектепке барады, олар ағылшын тілінде сөйлейтін ортада әлеуметтенеді, ал ағылшын тілі олардың алғашқы тілі болып табылады. Сонымен бірге олар өз отбасыларының – ата-әжесі, ата-анасы, теледидарының арқасында орыс тілін сақтап қалды.

Мәселе мынада, бір жарым және екінші ұрпақ іс жүзінде орысша оқымайды және жазбайды. Олар орыс тілін кем дегенде күнделікті деңгейде жақсы түсінеді және әртүрлі дәрежеде табысқа жетеді - біреу жақсы, біреу нашар. Бірақ олар енді оқу мен жаза алмайды. Ал орыс классиктері ағылшын тілінде оқылады. «Өте оң – оң – бейтарап – теріс – мүлдем қолайсыз» деген шкала бойынша тілге деген жалпы көзқарас оңды.

Әрқашан осылай болған ба?

Мүлде жоқ. 1970-ші жылдары, мүмкін, тіпті 1980-ші жылдардың басында келгендер немесе, кез келген жағдайда, олардың балалары орыс тілінен бас тартуды атап өтті: орыс тілінің бәрі Кеңес Одағымен - зұлым империямен және сол сияқтылармен байланысты болды , мектепте. оларды «қызылдар» деп мазақтады. Сонда тілге деген көзқарас теріс болды: бізге орыс тілі керек емес, біз тек ағылшын тілінде сөйлейміз.

Жағдай 1980-жылдардың аяғы - 1990-жылдардағы иммиграцияның үлкен толқынынан бастап, орыс тіліне деген көзқарас әлдеқайда жағымды болып, жақында кейбір ескертулермен болса да өзгерді.

Жас ұрпақты алсақ – бірлі-жарым-екеу, онда, жоғарыда айтқанымдай, өкінішке орай, көбісі оқымайды, жазбайды, бірақ, екінші жағынан, олар үшін орыс болу аздап салқын, салқын.

Жастарға орыс болу - бүгінгі күннің салқыны. Айналасындағылар оларды қызықтырады.

Қызықты жағдайлар болып жатыр: компанияларда олар бір-бірін белгілері бойынша - әдеттерімен немесе киім нюанстарымен таниды. Ең бастысы, олар бұрын-соңды болмаған бір-біріне тартылады. Орыс тіліндегі сөздерді қастерлей отырып, олар ант бере алады ... Ал олардың айналасындағылар оларды қызықтырады - басқа тілді білетін, ерекше естеліктері бар, ата-анасынан алған немесе алған білімі бар адамдар сияқты.

Бейтарап көзқарас кезеңі болғанымен, бір жарым ұрпақ орыс қауымдастығынан тайынбады, бірақ бәрібір өздерін толығымен сіңіруге - американдық қоғамға қосылуға ұмтылды.

Егер орыс болу керемет болса, онда тілді үйренгісі келетіндер көп пе?

Тілді үйрену үшін көп күш қажет, егер «білу» дегеніміз «оқимыз» деген сөз болса. Қазір ұрпақ мүлдем оқымайды. Оқу - бұл жұмыс. Сондықтан, мүмкін, тілді терең білгісі келетін шығар, бірақ аз ғана адам бұған күш салуға дайын.

Колледждердегі орыс тілді отбасылардың тумалары, әдетте, қосымша балл алудың оңай әдісі ретінде орыс тілі курсынан өтеді. Жақында мектепте қорытынды емтихандарда орыс тілін екінші тіл ретінде қабылдауға мүмкіндік болды. Бірақ тіпті бұл курстар тіл туралы шынайы білім бермейді: олар орыс тілінде байсалды әдебиеттерді оқымайды.

Дегенмен, Америкада көптеген «орыс мектептері» бар - орыс тілін үйрететін балалар білім беру орталықтары.

Музыка мен математикамен қатар аптасына бір рет орыс тілінде біраз сөздерді үйреніп, оларды дұрыс қолдануды үйренеді, аздап оқуды үйренеді. Бірақ тілді жетік білуді армандауға болмайды. Бұл жерде көп жұмыс бар: диктант жазу, Анна Каренина оқу. Әдетте, жастардың бұған күші де, уақыты да, ниеті де жоқ.

Яғни, орыс тіліне деген көзқарас өзгеріп жатыр ма?

Ия, бүгін біз жаңа бағыттарды атап өтудеміз. Бұрынғы кеңестік республикаларда ұлттық тілдердің көбеюі жасырын емес. Бүгінде Украинадағы жас буын орыс тілін біліп, украин тілінде сөйлесуді, оқуды және жазуды жөн көреді. Олардың қос тілдік ортасы бар - олар мемлекеттерге келеді.

Өткен жылы мен бірнеше ай Украинада американдық еврейлер комитетінде болдым. Бұл Львовты және елдің батыс қалаларын қоса алғанда, барлық жерде болды. Мен барлық жерде адамдарға орыс тілінде сөйлестім. Мен барлық жерде жақсы түсіндім, сабырмен жауап бердім, бірақ украин тілінде жауап бердім. Жүргізуші украин тілінде сөйлейтін телебағдарламаларда кейбір шақырылушылар еш қиындықсыз немесе ыңғайсыздықпен орысша сөйлейді. Яғни, Украинада орыс тілі біршама берік. Беларуссияда бүкіл халық дерлік орыс тілінде сөйлейді, мұнда белорус тілі Украинадағы украин тіліне қарағанда анағұрлым аз танымал. Қазақстан туралы да дәл осылай айтуға болады, онда белгілі бір облыстарды қоспағанда, көпшілік орыс тілінде сөйлейді.

Тағы бір нәрсе - Кавказ, Балтық жағалауы және Орталық Азия. Жас грузиндер орыс тілінде мүлдем сөйлемейді және орыс тілін түсіну оңай емес екенін түсінеді. Әзірбайжандарға, өзбектерге, молдовандарға, литвалықтарға да қатысты.

Америкадағы орыс тілі бұрынғы КСРО елдерінен келген иммигранттар үшін ұлтаралық қатынас тілі болып табылады. Бірақ бұл енді толыққанды орыс тілі емес, біршама қысқартылған, күнделікті тіл.

Иммигранттардың бұл санаты орыс тілін пайдаланады, өйткені Америкадағы орыс тілі бұрынғы КСРО елдерінен келген иммигранттар үшін ұлтаралық қатынас тілі болып табылады. Бірақ бұл енді толыққанды орыс тілі емес, біршама қысқартылған күнделікті түрі. Демек, бұрынғы КСРО елдерінен иммиграцияның қазіргі ағыны, оның ішінде ана тілі тұрғысынан да біркелкі емес.

Ресей, Беларусь және Украинадан келген иммигранттар орыс тілінде сөйлейді. Бірақ қазіргі саяси көріністі ескере отырып, үйде орыс тілінде сөйлейтін украиндық отбасы енді өздерінің украиндік ерекшеліктерін сақтау үшін баласына украин тілін үйретуді жөн көретінін түсіну керек. Өзбектер үйде өзбекше сөйлейді.

Әділдікпен айта кету керек, Ресей үкіметі айтарлықтай күш салуда - шетелде орыс тілін оқытуға, дамытуға тырысады: ол орыс мәдени орталықтарын, мектептерін жасайды. Бұл институттарға қатысты саяси құрамды елемеу қиын болуы мүмкін. Бірақ мәдени тұрғыдан алғанда, бұл өте мақтауға тұрарлық: Толстой мен Гогольдің тілін білу керек.

Сэм Клигер. Сурет: Павел Терехов

Қазір жас ата-аналар балаларына орыс тілін сақтауға тырысады. Ағылшын тілін білместен келген алдыңғы буын, керісінше, балалардың американдыққа айналғанына көз жеткізді, ағылшын тілі жаңа қоғамға өту болып саналды.

Иә, мұндай үрдіс бар. Бірақ бұл балаға орыс тілін толық білуге ​​ұмтылудан емес, өзінің бірегей сәйкестігін сақтауға ұмтылудан туындайды. Бұл сәйкестендірудің бірегейлігі «мен аздап орыспын» дегенінде жатыр.

Менің зерттеулерім көрсеткендей, атап айтқанда, иммигранттың ішінде жеке басының тұтас бір коктейлі өте ыңғайлы бірге өмір сүреді: мен американдықпын, мен иммигрантпын, мен орыспын, мен евреймін. Ал бұл аралас сәйкестендірудің иесі, әрине, өз балаларына орыс тілі мен мәдениетімен байланысты құрамдас бөлікті бергісі келеді. Ендеше, біз айтып өткен тілге деген көзқарас шын мәніндегі тура тілге емес, адамның өзіне ғана тән болмысын сақтауға деген ұмтылыс. Жас ата-аналардың балаларының орыс тілін білуге ​​деген ұмтылысы осыдан туындайды.

Бірақ бұл тілек қаншалықты іске асатындығы - үлкен сұрақ. Балаға отбасында қарым-қатынас жасау үшін, тіпті орыс фильмдерін көру үшін жеткілікті тіл білу керек. Бірақ бұдан былай: терең, байсалды әдебиеттерді оқымай-ақ, тілді толық білу мүмкін емес. Ал бөлімшелер оқиды.

Бұл олардың ата-аналары үшін пайдалы және практикалық тұрғыдан қарауға бейім емес: қосымша тілді білу бәсекелестік артықшылық болып табылады, ол нарықта ұсынылады.